Niniejszy artykuł został poświęcony kwestii sytuacji procesowej oskarżonego w postępowaniu prywatnoskargowym.
Oskarżonym jest osoba przeciwko której skierowano do Sądu prywatny akt oskarżenia. Status oskarżonego nabywa się z chwilą skutecznego wniesienia do Sądu prywatnego aktu oskarżenia.
Podkreślenia wymaga fakt, że oskarżony jest co do zasady (wyjątek stanowi przestępstwo zniesławienia w przypadku którego to na oskarżonym spoczywa ciężar udowodnienia, że podniesiony przez niego zarzut był prawdziwy) stroną bierną postępowania, gdyż to na oskarżycielu prywatnym ciąży obowiązek wykazania jego winy. Oznacza to, że oskarżony nie musi w żaden sposób aktywnie uczestniczyć w postępowaniu, jego rola może ograniczyć się wyłącznie do stawiennictwa na rozprawach na wezwanie Sądu i oczekiwania na prawomocne zakończenie sprawy.
Z uwagi na obiektywnie niekorzystne położenie w procesie, ustawa karna przyznaje oskarżonemu szereg uprawień służących realizacji prawa do obrony.
Uprawienia oskarżonego w postępowaniu prywatnoskargowym nie różnią się od uprawień oskarżonego w postępowaniu toczącym się z oskarżenia publicznego. Wyjątek w tym zakresie może stanowić uprawienie oskarżonego do złożenia wzajemnego prywatnego aktu oskarżenia (więcej na ten temat: Wzajemny akt oskarżenia w sprawach z oskarżenia prywatnego) .
Oskarżony w postępowaniu prywatnoskargowym ma m.in. prawo do:
- uzyskania informacji o wpłynięciu prywatnego aktu oskarżenia do Sądu;
- uzyskania informacji o terminie posiedzenia pojednawczego i terminach kolejnych rozpraw;
- złożenia odpowiedzi na prywatny akt oskarżenia;
- złożenia wyjaśnień, odmowy złożenia wyjaśnień oraz odmowy odpowiedzi na zadawane pytania;
- prawo do zadawania pytań oskarżycielowi prywatnemu, świadkom oraz biegłym;
- prawo do złożenia wniosku o dobrowolne poddanie się karze w trybie art. 387 kp.k.
- prawo do ustanowienia obrońcy;
- prawo do składania wniosków dowodowych;
- prawo do wglądu w akta sprawy, w tym do wykonania fotokopii i kserokopii akt;
- prawo do złożenia wniosku o zwolnienie od ponoszenia kosztów postępowania karnego;
- prawo do wniesienia zażalenia na postanowienia Sądu;
- prawo do złożenia apelacji od wyroku.
Choć jak było już wskazane, oskarżony może przyjąć w toku postępowania postawę całkowicie bierną, warto mieć na uwadze, że aktywny udział w procesie i korzystanie z przysługujących uprawień daje oskarżonemu większą szansę na skuteczną obronę.
Obowiązki oskarżonego w postępowaniu prywatnoskargowym
Zauważyć w tym miejscu należy, iż z uwagi na obowiązujące w procedurze karnej zasady, w tym zwłaszcza reguły w myśl której oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, katalog obowiązków oskarżonego jest znacznie szczuplejszy aniżeli katalog jego uprawnień.
Podstawowym obowiązkiem oskarżonego jest obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie Sądu.
W tym miejscu podkreślić należy, iż w poprzednim stanie prawnym, do postępowania z oskarżenia prywatnego stosowano odpowiednio przepisy o postępowaniu uproszczonym, zgodnie z którymi w sytuacji gdy oskarżony prawidłowo zawiadomiony o terminie nie stawił się na rozprawę możliwe było przeprowadzenie postępowania bez jego udziału, oraz wydanie wyroku zaocznego w sytuacji, gdy na rozprawę nie stawił się także obrońca oskarżonego.
Obecnie, w związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego, która weszła w życie w dniu 1 lipca 2015 r. w procedurze karnej nie funkcjonuje już postępowanie uproszczone, w związku z czym do postępowań toczących się z oskarżenia prywatnego stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, w którym to nie ma możliwości wydania wyroku zaocznego.
Trzeba mieć przy tym jednocześnie na względzie, iż zgodnie z treścią znowelizowanego art. 374 § 1 k.p.k. oskarżony ma prawo (nie obowiązek) brać udział w rozprawie jednak przewodniczący lub Sąd mogą uznać jego obecność za obowiązkową.
Można jednak pokusić się o stwierdzenie, iż w praktyce w sprawach prywatnoskargowych taka sytuacja nigdy nie będzie miała miejsca, a Sąd każdorazowo będzie wzywać oskarżonego do osobistego stawiennictwa na rozprawę. Taki tok rozumowania wynika bezpośrednio z faktu, iż w postępowaniu prywatnoskargowym nie występuje postępowanie przygotowawcze w związku z czym na etapie postępowania sądowego, Sąd nie dysponuje wyjaśnieniami oskarżonego, które ewentualnie mógłby odczytać na rozprawie w razie jego nieusprawiedliwionej nieobecności.
Jest to o tyle istotne, gdy zważy się na fakt, iż wyjaśnienia oskarżonego w sprawie ściganej w trybie prywatnoskargowym są szczególnie cenne, bowiem w większości tego typu spraw materiał dowodowy ogranicza się wyłącznie do zeznań oskarżyciela prywatnego i wyjaśnienia oskarżonego. Dlatego też Sąd powinien wysłuchać oskarżonego i umożliwić mu ustosunkowanie się do przedstawionych mu zarzutów, a co za tym idzie powinien wezwać go do osobistego stawiennictwa na rozprawę.
Podkreślenia wymaga okoliczność, iż w sytuacji braku stawiennictwa oskarżonego na rozprawie pomimo jego prawidłowego wezwania, Sąd będzie miał możliwość zarządzenia przymusowego doprowadzenia oskarżonego na rozprawę (za pośrednictwem Policji).
Dodać należy, iż obecność oskarżonego na posiedzeniu pojednawczym, które w sprawach prywatnoskargowych obligatoryjnie poprzedza rozprawę, jest także obowiązkowe, a jego nieusprawiedliwione niestawiennictwo skutkuje skierowaniem sprawy na rozprawę.
Kolejnym istotnym obowiązkiem, pozostającym w bezpośrednim związku z obowiązkiem stawiennictwa na wezwanie Sądu, jest obowiązek informowania Sądu o każdorazowej zmianie miejsca zamieszkania. Realizacja tego obowiązku ma na celu zapewnienie prawidłowej komunikacji z oskarżonym, w tym zwłaszcza jego skutecznego zawiadamiania o terminach planowanych rozpraw.
Wśród obowiązków oskarżonego można ponadto wskazać obowiązek poddania się oględzinom i badaniom zleconym przez Sąd.
Kwestie poddania się przez oskarżonego badaniom i oględzinom reguluje art. 74 § 2 k.p.k. zgodnie z nim oskarżony ma obowiązek poddania się:
- oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom,
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem następnego punktu,
- pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy Al. Jana Pawła II 80 lokal 125 w Warszawie (biurowiec Babka Tower) dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl
