Zasadą jest, że wszczęcie postępowania, jak i czynne popieranie aktu oskarżenia w sprawach o przestępstwa prywatnoskargowe leży w gestii samego pokrzywdzonego. Zdarza się jednak, że w tego rodzaju postępowaniach uczestniczyć również może prokurator.
Zgodnie z art. 60 § 1 k.p.k., udział prokuratora w postępowaniu prywatnoskrgowym uzależniony jest od zasadności tego udziału z punktu widzenia interesu społecznego. Ocena, czy w danej sprawie uzasadniony interes społeczny wymaga udziału oskarżyciela publicznego zależy wyłącznie od samego prokuratora (nawet Sąd nie jest władny badać, czy rzeczywiście taki interes społeczny istnieje).
Z uwagi na brak ustawowej definicji pojęcia interesu społecznego, w tym zakresie posiłkować należy się interpretacją wypracowaną przez doktrynę, zgodnie z którą jest to sytuacja, gdy dany czyn ścigany w trybie prywatnoskargowym narusza interes nie tylko samego pokrzywdzonego lecz także innych osób, inaczej mówiąc gdy sprawa ma znaczenie dla społeczeństwa.
W sytuacji, gdy prokurator stwierdzi, że w konkretnej sprawie występuje interes społeczny wymagający ochrony, wówczas jego udział w postępowaniu prywatnoskargowym jest obowiązkowy i może przybrać dwojaką formę: prokurator może wszcząć postępowanie lub może przystąpić do już toczącego się postępowania. W praktyce oznacza to, że w takich sytuacjach oskarżyciel publiczny:
- wydaje postanowienie o wszczęciu dochodzenia;
- wydaje postanowienie o przedstawieniu lub zmianie zarzutów, a następnie wnosi akt oskarżenia do Sądu;
- składa na rozprawie oświadczenie o objęciu czynu ściganiem (wówczas, gdy fakt ścigania czynu w trybie prywatnoskargowym ujawni się dopiero na etapie postępowania przed Sądem);
- składa oświadczenie o przystąpieniu do postępowania wszczętego na skutek skargi oskarżyciela prywatnego.
Należy wskazać, że prokuratora, tak samo jak pokrzywdzonego obowiązuje termin przedawnienia karalności przestępstwa prywatnoskargowego (3 lata od jego popełnienia) po upływie którego nie ma już możliwości pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule Przedawnienie karalności przestępstw prywatnoskargowych.
W momencie objęcia czynu ściganego z oskarżenia prywatnego skargą prokuratora następuje zmiana trybu postępowania i toczy się ono już z urzędu. Jeżeli włączenie się prokuratora do postępowania nastąpiło na etapie przygotowawczym, wówczas pokrzywdzony traci uprawnienia wynikające z art. 59 kpk, a wniesienie i popieranie aktu oskarżenia należy wyłącznie do prokuratora.
Powinieneś zatem wiedzieć, że w sytuacji, gdy prokurator przystąpi do Twojej sprawy, nadal możesz aktywnie uczestniczyć w przebiegu postępowania, jednakże musisz złożyć oświadczenie o tym, że chcesz działać w procesie jako oskarżyciel posiłkowy uboczny (a zatem obok oskarżyciela publicznego).
Możesz to uczynić do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, a więc do momentu odczytania aktu oskarżenia. Uzyskując status oskarżyciela posiłkowego zachowujesz możliwość realnego wpływu na przebieg postępowania, co oznacza, że masz prawo m.in. do:
- składania swoich wniosków dowodowych;
- wypowiadania się co do każdej kwestii, która podlega rozstrzygnięciu;
- zadawania pytań świadkom;
- zaskarżenia niekorzystnego dla Ciebie orzeczenia.
Inaczej rzecz ma się wówczas, gdy prokurator wstępuje do toczącego się już przed Sądem postępowania. W takim wypadku oskarżyciel prywatny z mocy samego prawa (bez konieczności składania specjalnego oświadczenia) staje się oskarżycielem posiłkowym ubocznym.
Co możesz zrobić, gdy prokurator zrezygnuje z udziału w Twojej sprawie?
Twoje działania jako osoby pokrzywdzonej przestępstwem, zależą od etapu na jakim znajduje się postępowanie, a także od Twoich uprzednich działań.
- Jeżeli prokurator stwierdzając, iż nie jest celowym ściganie z urzędu przestępstwa prywatnoskargowego, umorzy dochodzenie, wówczas:
- przysługuje Ci prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o umorzeniu dochodzenia.
Zgodnie z art. 465 par 2a kpk „W sprawach z oskarżenia prywatnego zażalenie na postanowienie
prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego rozpoznaje prokurator nadrzędny, jeżeli postanowienie zapadło z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy.”
W związku w powyższym zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia należy skierować do prokuratora nadrzędnego, nad prokuratorem, który wydał takie postanowienie (ale za jego pośrednictwem, co oznacza, że fizycznie zażalenie składasz u prokuratora, który wydał skarżone przez Ciebie postanowienie) lub
- możesz samodzielnie, bez udziału prokuratora wnieść swój akt oskarżenia bezpośrednio do Sądu.
- W wypadku, gdy rezygnacja prokuratora z udziału w sprawie nastąpi na etapie postępowania sądowego, Twoja sytuacja zależy od tego, kto był inicjatorem toczącego się postępowania:
- jeżeli to Ty wniosłeś prywatny akt oskarżenia, do którego w późniejszym czasie przyłączył się prokurator, w sytuacji odstąpienia prokuratora od sprawy, automatycznie z mocy samego prawa zyskujesz status oskarżyciela prywatnego, a sprawa toczy się w dalszym ciągu, w trybie prywatnoskargowym,
- jeśli akt oskarżenia wniósł sam prokurator, który później odstąpił od sprawy, to aby postępowanie było kontynuowane, w terminie 14 dni od dnia, w którym zostałeś powiadomiony o wycofaniu się ze sprawy prokuratora, musisz złożyć oświadczenie, że podtrzymujesz oskarżenie prokuratora jako prywatne lub złożyć swój prywatny akt oskarżenia. W przypadku braku Twojej reakcji we wskazanym terminie, Sąd umorzy postępowanie.
Rola Policji w postępowaniu prywatnoskargowym
Specyfiką postępowania prywatnoskargowego jest to, że przy tego typu sprawach nie prowadzi się postępowania przygotowawczego. Stanowi to logiczne następstwo reguły, zgodnie z którą obowiązek uzyskania i wskazania Sądowi dowodów na poparcie oskarżenia spoczywa na pokrzywdzonym, który powinien to uczynić już w momencie wnoszenia do Sądu prywatnego aktu oskarżenia.
Nie oznacza to jednak, że pokrzywdzony przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego jest „pozostawiony samemu sobie” i nie może liczyć na pomoc organów ścigania w dążeniu do postawienia sprawcy przestępstwa przed wymiar sprawiedliwości oraz jego osądzenia .
Możliwość udziału Policji w postępowaniu toczącym się z oskarżenia prywatnego przewiduje art. 488 k.p.k. Na gruncie tego artykułu można rozróżnić dwie sytuacje, w których Policja będzie czynnie uczestniczyć w postępowaniu prywatnoskargowym:
- na żądanie pokrzywdzonego – przyjmuje ustną lub pisemną skargę, którą przesyła do Sądu, a w razie potrzeba zabezpiecza także dowody – dodać w tym miejscu należy, że żądanie pokrzywdzonego nie ma charakteru wiążącego, co oznacza, że Policja może odmówić dokonania określonych czynności dowodowych, jeśli uzna je za zbędne, ponadto odpowiednie czynności Policja może dokonać w własnej inicjatywy, nie czekając na decyzję pokrzywdzonego – (art. 488 § 1 k.p.k.);
- na polecenie Sądu – dokonuje określonych przez Sąd czynności dowodowych i przekazuje wyniki tych czynności do Sądu (art. 488 § 2 k.p.k.).
W praktyce oznacza to, że Policja może w szczególności:
- przyjąć ustną skargę od pokrzywdzonego, a następnie zaprotokołować ją i wysłać właściwemu Sądowi;
- skierować pisemną skargę pokrzywdzonego do właściwego Sądu;
- ustalić nazwisko wskazanego przez pokrzywdzonego sprawcy;
- ustalić nazwiska świadków;
- przesłuchać świadków;
- dokonać oględzin rzeczy;
- zabezpieczyć dowód (np. komputer).
Podkreślić należy, że z uwagi na fakt, że do czynności dowodowych dokonywanych przez Policję na zlecenie Sądu stosuje się odpowiednio przepisy o tzw. dochodzeniu w niezbędnym zakresie, dopuszczalne będzie dokonywanie tylko tych czynności, które mają na celu zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą lub zniekształceniem, niedopuszczalne będzie natomiast podejmowanie czynności zmierzających do ujawnienia nowych dowodów.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy Al. Jana Pawła II 80 lokal 125 w Warszawie (biurowiec Babka Tower) dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl
