Zgodnie z art. 212 § 1 k.k. za przestępstwo zniesławienia odpowiada ten, „kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć te podmioty w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska zawodu lub rodzaju działalności”.
Przestępstwo zniesławienia wyraża się zatem w rozpowszechnianiu informacji dotyczących postępowania albo właściwości danego podmiotu, które mogłyby być źródłem ukształtowania złej opinii o tym podmiocie. Dla przykładu, z pomówieniem będziemy mieli do czynienia, gdy X powie Y, że Z jest alkoholikiem, albo złodziejem. Pomówieniem będzie również poinformowanie Y, że będący dyrektorem Z bierze łapówki, lub X będący dentystą jest niekompetentny w swoim zawodzie.
Podkreślić trzeba, że do popełnienia przestępstwa zniesławienia wystarczy zakomunikowanie zniesławiającej treści wyłącznie jednej osobie – innej niż zniesławiony – przy czym osoba ta musi być zdolna do odbioru pomawiającej treści. Nie dojdzie do zniesławienia, gdy adresat pomówienia jest osobą niesłyszącą i w związku z tym zniesławiający zarzut nie dotarł do jego świadomości, lub też gdy osoba, której przekazujemy zniesławiającą treść nie włada językiem polskim.
Obrazując to na przykładzie: X wysyła do Y e-maila z informacją, że Z jest nieuczciwym kontrahentem i nie warto robić z nim interesów, jednak Y nie mogąc odczytać wiadomości – włada on wyłącznie językiem portugalskim, zaś wiadomość została napisana w języku polskim – usuwa ją. W takim wypadku, mimo zamiaru sprawcy nie dochodzi do popełnienia przestępstwa zniesławienia, gdyż zniesławiająca informacja nie dostała się do świadomości jej adresata. W opisywanym przykładzie sprawca odpowiedziały jednak za zniesławienie Z, gdyby Y zamiast usunąć wiadomość udały się do tłumacza z prośbą o jej przetłumaczenie na język portugalski.
Dobrem chronionym przy przestępstwie zniesławienia jest cześć i dobre imię. Należy przy tym zaznaczyć, że ochrona prawna obejmuje każdy podmiot wymieniony w art. 212 k.k, bez względu na jego reputację i opinię w danej społeczności. Oznacza to, że nawet w sytuacji, gdy dana osoba podejmuje się czynności społecznie nieakceptowalnych, jak np. uprawiania prostytucji, nie pozbawia jej to ochrony czci.
Zniesławienie jest przestępstwem powszechnym. Sprawcą omawianego przestępstwa może być każdy, kto jest zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej – tj. jest poczytalny i ukończył 17 rok życia. Za przestępstwo zniesławienia nie odpowie np. osoba niepoczytalna albo nieletni, który ukończył 15 lat, bowiem w art. 10 § 2 k.k. (dotyczącym kwestii odpowiedzialności karnej nieletnich) nie włączono zniesławienia do katalogu przestępstw za które nieletni może wyjątkowo ponosić odpowiedzialność karną.
Odpowiedzialności karnej za przestępstwo zniesławienia nie poniesie również adwokat lub radca prawny. Osoby te są bowiem objęte immunitetem i za zniesławienie:
- strony,
- jej pełnomocnika lub obrońcy,
- kuratora,
- świadka,
- biegłego,
- tłumacza w ramach wykonywanych obowiązków odpowiadają wyłącznie dyscyplinarnie. Zaznaczyć jednak należy, że nadużycie przez adwokata lub radcę prawnego przy wykonywaniu swojego zawodu wolności słowa lub pisma, stanowiące ścigane z oskarżenia prywatnego zniesławienie osoby, która nie jest stroną, jej pełnomocnikiem lub obrońcą, kuratorem, świadkiem, biegłym lub tłumaczem, a także nie jest osobą, która dopiero w przyszłości może uzyskać status strony, pociąga za sobą zarówno odpowiedzialność dyscyplinarną, jak i karną (por. uchw. SN z 24.2.1998 r., I KZP 36/97, OSNK 1998, Nr 3-4, poz. 12).
Katalog podmiotów, na szkodę których można popełnić przestępstwo zniesławienia ma charakter zamknięty i obejmuje:
- osoby fizyczne (niezależnie od wieku, w doktrynie prezentowane jest nawet stanowisko, zgodnie z którym przedmiotem czynności sprawczej przestępstwa zniesławienia może być także nienarodzone jeszcze dziecko),
- grupy osób (np. członkowie rodziny, współpracownicy),
- instytucje (np. szpital),
- osoby prawne (np. spółka z o.o. – sklep, restauracja itp.) ,
- jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (np. wspólnota mieszkaniowa).
Trzeba mieć na uwadze, że dla bytu przestępstwa zniesławienia nie ma znaczenia, czy pomawiające zarzuty rzeczywiście spowodowały poniżenie lub narażenie na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Wystarczy, aby zniesławiająca informacja była obiektywnie zdatna do wywołania takiego skutku, czyli inaczej mówiąc narażała daną osobę na poniżenie w środowisku czy narażenie na utratę zaufania.
Podsumowując do dokonania przestępstwa zniesławienia konieczne jest aby:
- sprawca przekazał co najmniej jednej osobie informację na temat zachowania lub właściwości osoby pomawianej,
- zniesławiający zarzut dotarł do świadomości jego odbiorcy,
- zniesławiający zarzut był obiektywnie zdatny do poniżenia lub narażenia osoby pomawianej na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu, lub rodzaju działalności.
Może się okazać, iż mimo zdolności pomawiającego do ponoszenia odpowiedzialności karnej oraz wypełnienia wszystkich znamion przestępstwa zniesławienia sprawca nie poniesie jednak konsekwencji karnej. Kiedy taka sytuacja może mieć miejsce?
Kontratyp przestępstwa zniesławienia – bo o nim mowa – zachodzi w dwóch przypadkach :
- gdy zniesławiający zarzut został uczyniony niepublicznie i jest prawdziwy lub
- gdy zniesławiający zarzut został uczyniony publicznie i jest prawdziwy – pod warunkiem, że zarzut ten dotyczy postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną albo służy on obronie społecznie uzasadnionego interesu. (więcej na ten temat w artykule: Wyłączenie bezprawności zniesławienia)
Przykładowo nie popełni przestępstwa zniesławienia osoba, która rozgłosi publicznie, że poseł X wykradł pieniądze z budżetu i przeznaczył je na prywatne wakacje, jeśli informacja ta okaże się zgodna z prawdą.
Trzeba pamiętać, iż w omawianym przypadku, ciężar udowodnienia, iż dana informacja była prawdziwa, lub jej ujawnienia wymagał społecznie uzasadniony interes spoczywa na pomawiającym.
Jak kara grozi za przestępstwo zniesławienia z art. 212 k.k.?
Kodeks karny wyróżnia dwa typy przestępstwa zniesławienia:
- typ podstawowy z art. 212 § 1 k.k. (np. na bankiecie firmowym X mówi, że Y jest nieuczciwym kontrahentem)
- typ kwalifikowany z art. 212 § 2 k.k. (czyli za pomocą środków masowego komunikowania się, np. X pisze na blogu internetowym, że X jest niekompetentnym dentystą)
Wskazane typy różnią się nie tylko znamionami (elementami, które muszą wystąpić aby doszło do popełnienia przestępstwa) ale także zakresem alternatywnych kar, grożących ich sprawcom.
- Zgodnie z art. 212 § 1 k.k. za przestępstwo zniesławienia w typie podstawowym grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności.
- W myśl zaś art. 212 § 2 k.k. za przestępstwo zniesławienia w typie kwalifikowanym grozi natomiast kara grzywny, ograniczenia wolności lub kara do 1 roku pozbawienia wolności.
Jak wynika z powyższego, w przypadku przestępstwa zniesławienia dokonanego w typie kwalifikowanym z art. 212 § 2 k.k. ustawa przewiduje dodatkową sankcję polegającą na możliwości orzeczenia kary pozbawienia wolności do 1 roku.
Surowsze zagrożenie karą w omawianym wypadku wynika z większej społecznej szkodliwości przestępstwa zniesławienia dokonanego za pomocą środków masowego komunikowania, a związanej bezpośrednio ze szczególną siłą oddziaływania mediów i ich wpływu na kształtowanie światopoglądu opinii publicznej.
W każdym wypadku wybór kary zależy wyłącznie od uznania Sądu, jednak podejmując decyzję co do rodzaju nałożonej na sprawcę przestępstwa sankcji, Sąd ma obowiązek kierować się dyrektywami wymiaru kary określonymi w art. 53 k.k. (m.in. stopień społecznej szkodliwości czynu, właściwości i warunki osobiste sprawcy, jego zachowanie się po popełnieniu przestępstwa).
Kara grzywny – zgodnie z art. 33 § 1 k.k.- wymierzana jest w stawkach dziennych. Wymierzając karę grzywny Sąd określa liczbę stawek i wysokość każdej z nich. Jeśli ustawa nie stanowi inaczej najniższa liczba stawek wynosi 10, a najwyższa 540. Stawka dzienna nie może być zaś niższa niż 10 zł , ani tez przekraczać 2 000 zł.
Przykładowo, za przestępstwo zniesławienia w formie ustnej Sąd może skazać sprawcę przestępstwa na karę 100 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 20 zł.
Trzeba podkreślić, że przy ustalaniu stawki dziennej grzywny Sąd bierze pod uwagę:
- dochody sprawcy,
- jego warunki osobiste,
- rodzinne,
- stosunki majątkowe ,
- i możliwości zarobkowe.
Karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach, przy czym najkrócej możne ona trwać miesiąc a najdłużej 2 lata.
Zgodnie z art. 34 § 1a. kara ograniczenia wolności polega na:
1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne,
2) obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego,
3) obowiązku:
- wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
- powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
- poddania się terapii uzależnień,
- poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
- uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
- powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
- powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób
4) potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez Sąd.
W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Przewidziana w przypadku przestępstwa zniesławienia popełnionego za pomocą środków masowego komunikowania, kara pozbawienia wolności najkrócej może wynosić miesiąc, najdłużej zaś 1 rok. Zauważyć należy, iż Sąd może tak orzeczoną karę bezwzględnego pozbawienia wolności warunkowo zawiesić na pewien okres próby. Zgodnie z art. 70 § 1 k.k. § 1.” zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku”.
Czego można domagać się od sprawcy przestępstwa zniesławienia?
Zniesławienie jest jednym z występków ściganych w trybie prywatnoskargowym, stypizowanym w art. 212 k.k.. Oznacza to, że dla pociągnięcia jego sprawcy do odpowiedzialności karnej konieczne jest złożenie przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia do Sądu, względnie ustnej skargi na Policji.
Zniesławienie polega na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć te podmioty w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania niezbędnego dla danego stanowiska, zawodu lub działalności. Zniesławieniem będzie przykładowo rozgłoszenie, że poseł X bierze łapówki, właściciel firmy X jest nieuczciwym kontrahentem, albo X jest niekompetentnym dentystą.
W zależności od środka przekazu jakim posłużył się sprawca rozgłaszając zniesławiające zarzuty, zniesławienie może być zakwalifikowane jako popełnione w typie podstawowym (art. 212 § 1 k.k. np. pomówienie dokonane w trakcie rozmowy w restauracji) lub w typie kwalifikowanym (art. 212 § 2 k.k. np. pomówienie dokonane na blogu internetowym, w telewizji) – więcej na ten temat w artykule: Przestępstwo zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania – prasy, radia, telewizji, Internetu.
Będąc ofiarą przestępstwa zniesławienia warto abyś wiedział, czego możesz domagać się od jego sprawcy w sytuacji, gdy sprawa trafi już do Sądu.
Przede wszystkim, jako oskarżyciel prywatny, masz prawo wnosić o wymierzenie sprawcy zniesławienia określonej przepisami prawa kary. Wskazać przy tym należy, że zagrożenie karą w przypadku zniesławienia w typie podstawowym jest łagodniejsze niż przy typie kwalifikowanym.
Za zniesławienie w typie podstawowym grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności, zaś za zniesławienie w typie kwalifikowanym przewidziana została dodatkowo kara do roku pozbawienia wolności.
Oprócz określonej kary, możesz domagać się także rekompensaty pieniężnej.
Art. 212 § 3 k.k. przewiduje bowiem, iż wobec sprawcy przestępstwa zniesławienia, Sąd w przypadku jego skazania może orzec majątkowy środek karny w postaci nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny (do kwoty 100 tys. zł)
Inne środki karne, które może zastosować Sąd to m.in.:
– podanie wyroku do publicznej wiadomości (art. 215 k.k.),
– przepadek materiału prasowego, jeśli przestępstwo zostało popełnione przez jego opublikowanie (art. 37a prawa prasowego),
– obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego (art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 2 k.k.).
Warto także abyś miał na uwadze, iż w przypadku przestępstw prywatnoskargowych obowiązuje krótszy – w stosunku do przestępstw publicznoskargowych – termin przedawnienia ich karalności. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
Dlatego też chcąc, aby sprawca popełnionego na Twoją szkodę przestępstwa poniósł odpowiedzialność karną za swój czyn musisz jak najszybciej skierować prywatny akt oskarżenia do Sądu lub złożyć ustną skargę na Policji.
Nawiązka przy przestępstwie zniesławienia
Nawiązka to środek karny o charakterze represyjno-odszkodowawczym, stosowany obok kary zasadniczej (tj. kary grzywny, kary ograniczenia wolności czy kary pozbawienia wolności), polegający na obowiązku zapłacenia pewnej kwoty pieniężnej na rzecz pokrzywdzonego lub organizacji społecznej.
Jak wynika z art. 212 § 3 k.k. skazanie sprawcy za przestępstwo zniesławienia umożliwia Sądowi orzeczenie nawiązki:
- na rzecz pokrzywdzonego;
- na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża;
- na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Podkreślić przy tym należy, iż możliwość orzeczenia nawiązki dotyczy zarówno typu podstawowego przestępstwa zniesławienia (art. 212 § 1 k.k. np. zniesławienie dokonane w trakcie rozmowy w restauracji) jak i typu kwalifikowanego (art. 212 § 2 k.k. np. zniesławienie dokonane na blogu internetowym).
Należy wskazać, że decyzja o zasadności i celowości orzeczenia nawiązki należy wyłącznie do decyzji Sądu (środek ten na gruncie art. 212 § 3 k.k. ma charakter fakultatywny – Sąd może lecz nie musi go zastosować). Warunkiem orzeczenia nawiązki na podstawie art. 212 § 3 k.k. jest wydanie wyroku skazującego .
Co istotne orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego wyłącza możliwość równoczesnego orzeczenia tego środka na rzecz PCK lub innego celu społecznego.
Wysokość nawiązki ustalana jest w oparciu o ogólne reguły zawarte w art. 48 k.k. i może wynieść maksymalnie 100 000 zł. Minimalna wysokość nawiązki nie została natomiast określona, dlatego też można przyjąć, że jest to kwota dowolna. W doktrynie prawa karnego podnosi się, że może być to kwota równa 1 zł.
Podanie wyroku do publicznej wiadomości w sprawie o zniesławienie
Podanie wyroku do wiadomości publicznej jest środkiem karnym przewidzianym w art. 39 pkt 8 k.k. Wskazać w tym miejscu należy, że ogólną podstawą do orzekania tego środka karnego jest art. 50 k.k. zgodnie z którym: „Sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeśli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego”.
W przypadku przestępstwa zniesławienia podstawą podania wyroku do publicznej wiadomości jest natomiast art. 215 k.k. w myśl którego: „Na wniosek pokrzywdzonego Sąd orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości”. Powołany przepis stanowi zatem lex specialis (przepis szczególny, który ma pierwszeństwo) w stosunku do art. 50 k.k.
O ile orzeczenie podania wyroku do publicznej wiadomości na podstawie art. 50 k.k. ma charakter fakultatywny i uzależnione jest od oceny celowości jego zastosowania przez Sąd, o tyle przepis art. 215 k.k. zobowiązuje Sąd do zastosowania tego środka karnego na wniosek złożony przez pokrzywdzonego. Pogląd Sądu orzekającego o celowości tego typu środka, czy o jego szkodliwości dla pokrzywdzonego nie jest w tym wypadku istotny, wszystko zależy od woli pokrzywdzonego.
Oddzielna regulacja w zakresie publikacji wyroku wydanego w sprawie o przestępstwo zniesławienia podyktowana została ochroną interesu pokrzywdzonego. W niektórych sytuacjach pokrzywdzony może bowiem nie chcieć, aby sprawa z jego udziałem została upubliczniona, gdyż może to prowadzić do jego ponownego napiętnowania w danym środowisku. Gdyby zatem nie przepis art. 215 k.k., mogłoby dojść do sytuacji, w której mimo wyraźnej obiekcji pokrzywdzonego wyrok mógłby zostać podany do publicznej wiadomości zgodnie z decyzją Sądu.
Podanie wyroku do wiadomości publicznej pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną – stwarza możliwość naprawienia reputacji pokrzywdzonego i oczyszczenia go z zarzutów postawionych przez sprawcę przestępstwa. Ponadto upublicznienie wyroku ma na celu zapobiec ponownemu popełnieniu przez skazanego przestępstwa zniesławienia na szkodę pokrzywdzonego.
W ramach omawianego środka karnego publikacji podlega wyłącznie wyrok (nie będzie zatem możliwe podanie do wiadomości publicznej postanowienia czy zarządzenia Sądu).
Z uwagi na fakt, że sposób ogłoszenia wyroku nie został w Kodeksie karnym wprost określony, w doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że publikacja może obejmować:
- samą sentencję wyroku (część wyroku która zawiera m.in. sygnaturę sprawy, datę miejsce wydania wyroku, wymienienie składu orzekającego, oznaczenie oskarżonego i przedmiotu sprawy jak również rozstrzygnięcie w przedmiocie winy, kary środków karnych);
- sentencję wyroku z częściowym uzasadnieniem;
- sentencję z całym uzasadnieniem.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, publikacji nie podlega wizerunek oskarżonego (np. zdjęcie).
Podkreślić należy, że decyzja w zakresie sposobu ogłoszenia wyroku należy każdorazowo do Sądu, przy czym nie ma przeszkód ku temu, aby pokrzywdzony sprecyzował sposób publikacji wyroku, jakkolwiek trzeba mieć na uwadze, że Sąd nie jest taką propozycją związany.
Ustawa nie precyzuje miejsca, w jakim wyrok może zostać upubliczniony. W praktyce będzie to zazwyczaj:
- prasa,
- telewizja,
- Internet,
- tablica ogłoszeń w Sądzie, który wydał wyrok.
Co istotne, dla swojej skuteczności omawiany środek karny musi być orzeczony w sentencji wyroku (tzn. musi być on wymieniony w treści wyroku). Przebieg wykonania publikacji wyroku nadzoruje Sąd.
W praktyce wygląda to tak, że sekcja wykonawcza właściwego Sądu przesyła odpis wyroku zaopatrzony w klauzulę prawomocności, do jednostki która ma dokonać ogłoszenia (np. do redakcji czasopisma). Przesyłając odpis wyroku Sąd nakazuje jego ogłoszenie i wskazuje jednocześnie sposób w jaki ma to nastąpić. Podmiot, do którego odpis wyroku jest skierowany ma obowiązek poinformować Sąd o dokonaniu ogłoszenia wyroku.
Dodać należy, że przy publikacji wyroku zastosowanie znajduje § 377 ust.1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, zgodnie z którym wyciąg z wyroku powinien zawierać:
- imię, nazwisko, datę, miejsce urodzenia i imiona rodziców skazanego;
- czas, miejsce popełnionego przestępstwa;
- podstawę skazania oraz wymiar kary (ewentualnie również wysokość wyrządzonej szkody)
Podsumowując, jako osoba pokrzywdzona przestępstwem zniesławienia, warto abyś pamiętał, iż przysługuje Ci prawo żądania upublicznienia wyroku skazującego zapadłego wobec sprawcy pomówienia na podstawie art. 215 k.k.. W przypadku zgłoszenia przez Ciebie takiego wniosku, Sąd każdorazowo zobowiązany jest do orzeczenia w wyroku skazującym omawianego środka karnego.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy Al. Jana Pawła II 80 lokal 125 w Warszawie (biurowiec Babka Tower) dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl
