W niniejszym artykule zostanie omówiona szczególna forma zniesławienia tj. zniesławienie przy wykorzystaniu środków masowego komunikowania oraz związane z tym konsekwencje prawne.
Na tle art. 212 k.k. (normującego przestępstwo zniesławienia) można wyróżnić dwa typy przestępstwa zniesławienia :
- typ podstawowy (art. 212 § 1 k.k.) – np. zniesławienie w formie ustnej ( X mówi Y, że Z jest niekompetentnym dentystą, który zamiast leczyć, niszczy zęby każdego pacjenta)
- typ kwalifikowany (art. 212 § 2 k.k.) – dokonany za pomocą środków masowego komunikowania (X zamieszcza na swoim blogu internetowym informacje, że Y, który prowadzi działalność gospodarczą, jest oszustem i złodziejem)
Rozróżnienie powyższych form zniesławienia ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia sprawcy przestępstwa, bowiem kara jaką poniesie, uzależniona jest od sposobu popełnienia przestępstwa.
Zgodnie z art. 212 § 1 k.k. sprawcy przestępstwa zniesławienia dokonanego w typie podstawowym grozi grzywna lub kara ograniczenia wolności.
W myśl zaś art. 212 § 2 k.k. jeśli sprawca dopuszcza się przestępstwa zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Typ kwalifikowany został wprowadzony do kodeksu karnego stosunkowo niedawno, a potrzeba jego skonstruowania wynikała bezpośrednio z gwałtownego rozwoju środków komunikowania społecznego.
Zauważyć należy, iż pojęcie „środek masowego komunikowania” nie zostało w ustawie karnej zdefiniowane, dlatego w tym zakresie trzeba posiłkować się stanowiskiem wypracowanym przez doktrynę i orzecznictwo.
Jak zatem rozumieć pojęcie środka masowego komunikowania?
Za środek masowego komunikowania uznaje się każdy środek publicznego przekazywania informacji. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że o zakwalifikowaniu danego środka jako należącego do kategorii masowego komunikowania decydujące znaczenie ma nieograniczona dostępność informacji przekazywanych za jego pomocą, a nie – jakby się błędnie mogło wydawać- nieograniczony dostęp do tego środka.
Środkami masowego komunikowania są np.:
- telewizja;
- prasa;
- radio;
- Internet;
- publikacje książkowe;
- nagrania elektroniczne;
- bilbordy;
- plakaty;
- ulotki.
Odnośnie Internetu należy zauważyć, że nie każde użycie tego rodzaju środka w celu zniesławienia innej osoby będzie stanowiło kwalifikowany typ przestępstwa zniesławienia z art. 212 § 2 k.k. Decydujące znaczenie w tym zakresie będzie miała okoliczność, czy do zniesławiającej informacja dostęp może mieć nieograniczona liczba osób.
Przykładowo nie będzie zniesławieniem w typie kwalifikowanym przekazanie zniesławiającego zarzutu w formie wiadomości wysłanej za pośrednictwem portalu facebook, jednakże umieszczenie takiego zarzutu na tzw. tablicy facebook’a, na ogólnodostępnym blogu czy na witrynie internetowej będzie już wypełniać znamiona typu kwalifikowanego zniesławienia.
Co istotne, środkami masowego komunikowania nie są środki służące do przekazywania informacji ściśle określonej grupie osób lub instytucji, ani też służące do komunikacji indywidualnej. Do tej grupy można zaliczyć np. :
- Intranet (sieć komputerowa ograniczająca się do komputerów w np. przedsiębiorstwie lub innej organizacji );
- poczta elektroniczna;
- telefon;
- komunikator internetowy (np. gadu-gadu, skype, WhatsApp).
Jak zostało już wspomniane ustalenie przez Sąd, że sprawca dopuścił się przestępstwa zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania pociąga za sobą surowsze konsekwencje prawne.
Jak wynika bowiem z treści art. 212 § 2 k.k. za zniesławienie dokonane przy pomocy środków masowego komunikowania grozi alternatywnie kara:
- grzywny
- ograniczenia wolności;
- do roku pozbawienia wolności.
Wskazać należy, iż surowsza sankcja uzasadniona jest wyższym stopniem społecznej szkodliwości czynu. Jest on związany ze szczególną siłą oddziaływania mediów, które umożliwiają zapoznanie się ze zniesławiającą treścią przez szerszą grupę odbiorców oraz wpływają na kształtowanie światopoglądu opinii publicznej.
Przypomnieć w tym miejscu, że za zniesławienie w sposób inny, niż za pomocą środków publicznego komunikowania (art. 212 § 1 k.k.) ustawa nie przewiduje kary pozbawienia wolności.
Czas popełnienia przestępstwa zniesławienia w sieci
Przy przestępstwach prywatnoskargowych, dla których okres przedawnienia karalności czynu został – w stosunku do przestępstw publicznoskargowych – znacznie skrócony, czas popełnienia przestępstwa zniesławienia jest kwestią szczególnie istotną.
Dokładne określenie czasu popełnienia czynu zabronionego ma ponadto decydujący wpływ m.in. na:
- ustalenie ustawy karnej mającej zastosowanie do sprawcy czynu (w sytuacji gdy nastąpiła zmiana ustawy),
- ustalenie kwestii zdolności sprawcy do ponoszenia odpowiedzialności za czyn z uwagi na wiek czy poczytalność,
- określenie kary lub środka karnego jaki może być orzeczony wobec sprawcy.
Jak zatem widać określenie momentu popełnienia przestępstwa ma fundamentalny wpływ na wiele instytucji prawa karnego. Tymczasem, jeszcze do niedawna istniały kontrowersje wokół ustalenia momentu popełnienia przestępstwa zniesławienia przez Internet, związane z wątpliwościami co do charakteru tego przestępstwa.
W tym zakresie powstała bowiem koncepcja, zgodnie z którą, z uwagi na ogólnodostępność Internetu, przestępstwo internetowego zniesławienia należało traktować jako przestępstwo trwałe, rozumiane jako określony stan bezprawia wywołany przez sprawcę i utrzymujący się przez pewien czas, do chwili jego przerwania zgodnie z wolą sprawcy. Gdyby zatem przyjąć, iż przestępstwo polegające na umieszczeniu w Internecie zniesławiającego wpisu jest przestępstwem trwałym, wówczas bieg terminu przedawnienia karalności tego przestępstwa należałby liczyć nie od daty umieszczenia wpisu na stronie internetowej, lecz od momentu usunięcia wpisu z Internetu. Jak bowiem wynika ze specyfiki przestępstw trwałych, odliczanie okresu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym ustał bezprawny stan.
Wszelkie wątpliwości w omawianym zakresie zostały rozstrzygnięte przez postanowienie Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2010 r., sygn. akt I KZP 7/10, w którym stwierdzono, że „chwilą popełnienia przestępstwa określonego w art. 212 § 2 k.k., polegającego na umieszczeniu w sieci Internetu treści o charakterze zniesławiającym, jest chwila dokonania danego wpisu, a nie jego usunięcia”. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że przestępstwo zniesławienia w sieci, nie jest przestępstwem trwałym, a co za tym idzie chwilą jego popełnienia jest moment opublikowania zniesławiającego wpisu w sieci.
Powyższe oznacza, że bieg terminu przedawnienia karalności tego przestępstwa rozpoczyna się z chwilą dokonania wpisu na stronie internetowej. Przykładowo więc, jeśli sprawca umieścił w sieci zniesławiającą osobę trzecią wypowiedź w dniu 13 stycznia 2010 roku, zaś usunął ją w dniu 25 czerwca 2014 r. wówczas przedawnienie karalności przestępstwa – liczonego od czasu jego popełnienia- nastąpi w dniu 13 stycznia 2013 r.
Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Najwyższy podniósł, iż w świetle art. 6 k.k. czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany, a zatem do dokonania przestępstwa dochodzi wówczas, gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpuje znamiona przestępstwa. W wypadku przestępstwa określonego w art. 212 § 1 k.k. do jego dokonania dochodzi w chwili, gdy sprawca zakomunikował przynajmniej jednej osobie (w każdej możliwej formie) zniesławiającą treść, a więc – w omawianym przypadku – zamieścił w Internecie zniesławiający wpis. Co więcej, zdaniem Sądu Najwyższego art. 212 § 2 k.k. nie nakłada na sprawcę obowiązku usunięcia z nośnika informatycznego zniesławiającej treści, natomiast sam fakt, czy miał on w ogóle taką sposobność, pozostaje bez znaczenia dla prawnokarnej oceny jego zachowania.
Podsumowując, należy uznać, iż w przypadku popełnienia przestępstwa zniesławienia w Internecie, momentem jego dokonania, od którego odlicza się bieg terminu przedawnienia, jest chwila umieszczenia zniesławiającego wpisu w sieci.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy ul. Nowy Świat47 lok. 4 w Warszawie dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl
