Umorzenie postępowania prywatnoskargowego

Celem niniejszego artykułu jest omówienie instytucji umorzenia postępowania prywatnoskargowego.

Umorzenie postępowania oznacza jego zakończenie bez merytorycznego rozpatrzenia sprawy, jeżeli dalsze postępowanie okaże się niedopuszczalne lub bezprzedmiotowe.

Przesłanki umorzenia postępowania zostały wskazane w art. 17 § 1 k.p.k. zgodnie z którym: Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia (przypadek ten dotyczy sytuacji, gdy popełnienie przestępstwa w ogóle nie miało miejsca, jak i sytuacji, gdy postępowanie karne było prowadzone przeciwko niewłaściwemu oskarżonemu),
2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (dotyczy sytuacji gdy czyn co prawda miał miejsce, jednak nie zawiera on wszystkich znamion określonego przestępstwa np. zniesławiający zarzut był prawdziwy. Dotyczy to również sytuacji, gdy oskarżony działał w ramach tzw. obrony koniecznej, w stanie wyższej konieczności, pod wpływem błędu lub był niepoczytalny) ,
3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma (dotyczy to sytuacji, gdy dany czyn co prawda wypełnia wszystkie znamiona przestępstwa, jednakże w odczuciu społecznym jest nie jest on nacechowany wysoką ujemną wartością, np. kradzież bułki),
4. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze (kodeks karny przewiduje liczne przypadki, gdy mimo popełnienia danego czynu, sprawca nie podlega karze, np. art. 15 § 1 kk,zgodnie z którym nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącego znamię czynu zabronionego) ,
5. oskarżony zmarł,
6. nastąpiło przedawnienie karalności (kodeks karny w art. 101 określa terminy przedawnienia dla danej grupy przestępstw, np. gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa przedawnienie jego karalności następuje z upływem 30 lat od jego popełnienia, natomiast gdy czyn ścigany jest z oskarżenia prywatnego jego karalność ustaje z upływem roku od momentu gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, nie później jednak niż z upływem 3 lat od popełnienia przestępstwa),
7. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się (stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy uprzednio zakończone zostało prawomocne postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby, zaś nowe postępowanie pokrywa się z przedmiotem postępowania w sprawie już zakończonej, a także gdy jego przedmiot jest częścią przedmiotu osądzonego w sprawie już zakończonej) ,
8. sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych (cudzoziemcy – sprawcy czynów karalnych, w tym przestępstw i wykroczeń popełnionych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podlegają prawu polskiemu) ,
9. brak skargi uprawnionego oskarżyciela (jeżeli np. w sprawie prywatnoskargowej o przestępstwo zniesławienia, oskarżycielem jest osoba nie będąca pokrzywdzoną czynem przestępnym, to postępowanie takie nie powinno być wszczęte, a już wszczęte powinno zostać umorzone),
10. brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej (dotyczy to sytuacji gdy brak jest właściwych zezwoleń odpowiednich organów na pociągnięcie do odpowiedzialności np. posłów i senatorów, członków Trybunału Stanu, sędziów, czy też prokuratorów lub np. w przypadku przestępstwa zniszczenia mienia ruchomego z art. 288 k.k. gdy pokrzywdzony przestępstwem nie złoży wniosku o ściganie jego sprawcy),
11. zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie (np. abolicja, jako powszechny akt łaski,

Specyfika przestępstw prywatnoskargowych powoduje, że nie wszystkie wymienione powyżej przesłanki znajdą w ich przypadku zastosowanie, np. przesłanka braku wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej (dotyczy przestępstw ściganych na wniosek).

W praktyce najczęstszymi przyczynami umorzenia postępowania prywatnoskargowego będzie:

• przedawnienie karalności czynu,
• znikoma społeczna szkodliwość czynu,
• brak danych, które dostatecznie uzasadniałyby podejrzenie popełnienia przestępstwa,
• ustalenie, że czyn sprawcy nie zawiera wszystkich znamion przestępstwa prywatnoskargowego.

Należy zauważyć, że katalog zawarty w art. 17 § 1 k.p.k. nie jest katalogiem zamkniętym. Kodeks postępowania karnego zawiera szereg innych przypadków, kiedy postępowanie może być umorzone. W przypadku spraw prywatnoskargowych, przesłanką umorzenia postępowania może być np.

• nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej,
• odstąpienie przez oskarżyciela od oskarżenia przed otwarciem rozprawy głównej, a także po tym terminie, a przed prawomocnym zakończeniem sprawy, jeżeli wyrazi na to zgodę oskarżony.

Umorzenie postępowania w sprawie prywatnoskargowej następuje wyłącznie na etapie postępowania sądowego (z uwagi na brak postępowania przygotowawczego). Umarzając postępowanie Sąd wydaje postanowienie, w którym wskazuje przyczynę umorzenia.

W sytuacji, gdy Sąd wydał w Twojej sprawie postanowienie o umorzeniu postępowania, możesz złożyć zażalenie na to postanowienie w terminie 7 dni liczonych od :

• ogłoszenia postanowienia – w wypadku gdy byłeś obecny na ogłoszeniu postanowienia;
• doręczenia postanowienia – w wypadku, gdy nie byłeś obecny przy jego ogłoszeniu.

Przesłanki umorzenia postępowania karnego zostały zawarte w art. 17 § 1 k.p.k. Zgodnie z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. jedną z takich przesłanek jest przedawnienie karalności czynu.

Powyższa przyczyna umorzenia postępowania karnego, w kontekście przestępstw prywatnoskargowych ma szczególne znaczenie. Wynika to ze specyficznie określonych terminów przedawnienia przestępstw prywatnoskargowych, które są znacznie krótsze w porównaniu do przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.

Zgodnie z art. 101 § 2 k.k., „Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia”.

Jak wynika z powołanego przepisu, w odniesieniu do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego obowiązują dwa oddzielnie biegnące terminy przedawnienia karalności.

Ostatecznym terminem przedawnienia, jest termin 3-letni, który wyznacza maksymalną granicę możliwości wszczęcia postępowania karnego przeciwko sprawcy przestępstwa prywatnoskargowego.

Aby przerwać okres przedawnienia musisz przed upływem wskazanych terminów złożyć prywatny akt oskarżenia, w którym wyraźnie wskażesz osobę sprawcy.

W praktyce wykazanie, iż nie nastąpiło jeszcze przedawnienie karalności przestępstwa, może okazać się problematyczne, w szczególności gdy chodzi o zachowanie rocznego terminu od momentu dowiedzenia się o osobie sprawcy przestępstwa, w sytuacji gdy ten moment nie pokrywa się z momentem popełnienia przestępstwa. Przykładowo taki przypadek może dotyczyć przestępstwa zniesławienia popełnionego w sieci, gdy pokrzywdzony zidentyfikuje dane autora obrażającego go wpisu dopiero po jakimś czasie od jego opublikowania.

W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem dla pokrzywdzonego jest zgromadzenie wszelkich możliwych dowodów mających uprawdopodobnić, iż dokładnie w tym, a nie innym dniu odkrył on personalia sprawcy. Mogą to być na przykład wiadomości sms czy wydruk z poczty email, w których pokrzywdzony otrzymał informację o osobie sprawcy przestępstwa naruszającego jego dobra.

Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy Al. Jana Pawła II 80 lokal 125 w Warszawie (biurowiec Babka Tower) dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl

W tym miejscu należy mieć na uwadze, iż przedawnienie karalności czynu może nastąpić w toku postępowania, tj. już po jego skutecznym wszczęciu. W takim jednak wypadku, gdy postępowanie zostało już zainicjowane, termin przedawnienia karalności czynu ulega stosowanemu przedłużeniu.

Zgodnie z art. 102 k.k. jeżeli w okresie :

• roku od dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy lub
• 3 lat od popełnienia przestępstwa
• wszczęto postępowanie prywatnoskargowe, wówczas karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia powyższych okresów.

Przykładowo, przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej popełnione zostało w dniu 16 marca 2020 roku, prywatny akt oskarżenia w tej sprawie został skierowany do Sądu w dniu 30 marca 2020 roku. Przedawnienie karalności przestępstwa nastąpi w dniu 16 marca 2025 roku i wówczas Sąd będzie miał obowiązek wydać postanowienie o umorzeniu postępowania prywatnoskargowego.

Jak wynika zatem z powyższego, będąc pokrzywdzonym przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego musisz mieć na uwadze krótsze terminy karalności tego typu przestępstw i chcąc aby sprawca przestępstwa został ukarany powinieneś podjąć szybkie działania, które uchronią Cię od umorzenia postępowania z powodu przekroczenia terminu karalności przestępstwa.

Jeżeli jednak dojdzie do wydania postanowienia umarzającego postępowanie musisz mieć na względzie, iż w takim przypadku przysługuje Ci prawo do złożenia zażalenia na decyzję Sądu w tym przedmiocie.

Dodać przy tym należy, że zasadność wniesienia zażalenia na postanowienie umarzające postępowanie prywatnoskargowe z powodu przedawnienia karalności czynu zależy oczywiście od okoliczności danej sprawy.

W takim wypadku, wnosząc zażalenie na postanowienie Sądu musisz dysponować konkretnymi dowodami na poparcie swojego stanowiska odnośnie czasu popełnienia przestępstwa, a co za tym idzie właściwego terminu przedawnienia jego karalności. W tym celu możesz powołać się nie tylko na zeznania świadków ale również na inne środki dowodowe np. nagrania, smsy itp.

Zażalenie na postanowienie Sądu umarzające postępowanie wnosi się do Sądu Okręgowego za pośrednictwem Sądu Rejonowego, który wydał zaskarżone postanowienie w terminie 7 dni liczonych od:

• ogłoszenia postanowienia – w wypadku gdy byłeś obecny na ogłoszeniu postanowienia;
• doręczenia postanowienia – w wypadku, gdy nie byłeś obecny przy ogłoszeniu postanowienia.

musisz złożyć zażalenie do Sądu Okręgowego za pośrednictwem Sądu Rejonowego – który wydał zaskarżone postanowienie.

Umorzenie postępowania karnego z uwagi na znikomą społeczną szkodliwość czynu przy przestępstwach zniesławienia i zniewagi

W praktyce może zdarzyć się, że Sąd umorzy postępowanie karne toczące się z oskarżenia prywatnego. Przesłanki umorzenia postępowania karnego zostały ujęte w art. 17 k.p.k.

Wskazać w tym miejscu należy, że w przypadku przestępstwa zniesławienia lub zniewagi, w praktyce najczęstszą przyczyną umorzenia postępowania w tego rodzaju sprawach jest ustalenie przez Sąd, że czyn sprawcy cechuje się znikomą społeczną szkodliwością (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.).

Zgodnie zaś z art. 1 § 2 k.k.: Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Społeczna szkodliwość czynu to karnoprawna cecha popełnionego czynu zabronionego, odnosząca się do realnego i obiektywnego zjawiska społecznego. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości chodzi o ustalenie rzeczywistej ujemnej wartości danego czynu. Ujemna wartość czynu wyraża się natomiast w przekraczającym ramy społecznej tolerancji zagrożeniu dobra chronionego prawem.

Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu dokonywana jest przez Sąd przez pryzmat kryteriów określonych w art. 115 § 2 k.k. W myśl tego przepisu przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu Sąd bierze pod uwagę:

• rodzaj i charakter naruszonego dobra (np. cześć, dobre imię),
• rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody (np. fakt czy pomówienie danej osoby skutkowało jej poniżeniem lub utratą zaufania w danym środowisku),
• sposób i okoliczności popełnienia czynu (np. działanie sprawcy z premedytacją, niewłaściwe zachowanie się samego pokrzywdzonego),
• wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków (ta okoliczność dotyczy tylko ściśle określonej kategorii przestępstw np. przestępstwo naruszenia obowiązku zabezpieczenia danych z art. 52 ustawy o ochronie danych osobowych),
• postać zamiaru,
• motywację sprawcy (czym kierował się sprawca popełniając przestępstwo, jakie były pobudki jego działania),
• rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Warto w tym miejscu zauważyć, że poza zakresem przedmiotu oceny społecznej szkodliwości pozostają elementy związane z osobą sprawcy, tj. jego właściwości i warunki osobiste (np. poprzednia karalność, sytuacja materialna).

Sąd, wydając postanowienie o umorzeniu postępowania karnego z uwagi na brak elementu materialnego przestępstwa, powinien odnieść się do określonych ustawowo w art. 115 § 2 k.k. kryteriów oceny społecznej szkodliwości czynu, w szczególności postaci zamiaru i motywacji sprawcy, i w nawiązaniu do nich wykazać, dlaczego uznał, że przypisany oskarżonemu czyn charakteryzował się znikomym stopniem społecznej szkodliwości.

Umorzenie postępowania karnego z powodu znikomego stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu, mimo iż wiąże się ze stwierdzeniem faktu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego to skutkuje zakończeniem postępowania bez wyciągania wobec sprawcy przestępstwa jakichkolwiek negatywnych konsekwencji prawno-karnych.

W kontekście powyższego, w sytuacji gdy jesteś oskarżycielem prywatnym w sprawie o przestępstwo zniesławienia i zniewagi warto zatem abyś miał na uwadze, by już w prywatnym akcie oskarżenia podkreślić te okoliczności, które powodują, że czyn sprawcy charakteryzuje się wysokim stopniem społecznej szkodliwości. Mogą być to przykładowo:

• fakt popełnienia przestępstwa na szkodę osoby najbliższej (np. męża, konkubenta, brata, siostry),
• nagminność i uporczywość działania sprawcy,
• niskie pobudki działania sprawcy, np. chęć zemsty, czy dokuczenia pokrzywdzonemu,
• złośliwość w działaniu sprawcy.

Na koniec warto podkreślić, iż w przypadku, gdy Sąd nie podzieli Twojej argumentacji co do wysokiego stopnia społecznej szkodliwości popełnionego na Twoją szkodę przestępstwa i umorzy postępowanie karne, wówczas zgodnie z art. 459 k.p.k. przysługiwać Ci będzie prawo do złożenia zażalenia na postanowienie Sądu w tym przedmiocie. W myśl art. 460 k.p.k. termin do złożenia zażalenia w omawianym przypadku wynosi wynosi 7 dni i biegnie on:

• od ogłoszenia postanowienia – w wypadku gdy byłeś obecny na ogłoszeniu postanowienia;
• od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem – w wypadku, gdy nie byłeś obecny przy ogłoszeniu postanowienia.

Zażalenie wnosi się do Sądu Okręgowego za pośrednictwem Sądu Rejonowego – który wydał zaskarżone postanowienie.

Jeśli potrzebujesz porady prawnej lub chcesz powierzyć mi prowadzenie sprawy w Sądzie – umów się na spotkanie z w siedzibie Kancelarii Adwokackiej przy Al. Jana Pawła II 80 lokal 125 w Warszawie (biurowiec Babka Tower) dzwoniąc pod nr 697053659 lub mailowo na adres biuro@adwokat-stelmaszczyk.pl